Dziecko w grupie

3 najważniejsze pytania

Dlaczego dziecko potrzebuje grupy?

1. Rozwój – Uczestnictwo w grupach społecznych jest ważnym elementem rozwoju dziecka, nie tylko społecznego, ale i emocjonalnego. W grupie dziecko poznaje sposoby funkcjonowania

innych ludzi, uczy się nawiązywania kontaktów społecznych, zaczyna orientować się w zasadach i normach, dowiaduje się, jakie zachowania są przez innych akceptowane, a jakie nie. Tym samym rozwija się jego umiejętność odnalezienia się w grupie oraz sposób postrzegania innych. Grupa kształtuje postawy, rozumienie świata, oceny, refleksje i aspiracje oraz obraz własnej osoby.

2. Zaspokajanie potrzeb – Dziecko w grupie ma możliwość zaspokoić większość swoich potrzeb psychicznych – uznania społecznego, akceptacji, bezpieczeństwa. To w grupie kształtują się jego więzi „z wyboru” odmienne od tych rodzinnych, które są dla niego naturalne i oczywiste. To tutaj uzyskuje informacje zwrotne dotyczące sympatii lub antypatii, doświadcza różnych stanów emocjonalnych, poznaje własne sposoby reagowania i obserwuje, jak reagują inni. Dzięki obserwacjom, naśladownictwu i doświadczeniom uczy się swoje potrzeby zaspokajać – zaczyna dostrzegać, kiedy zyskuje sympatię, jakie jego zachowania złoszczą innych, jakie wywołują niechęć, a które pozwalają się do innych zbliżyć. Bycie członkiem grupy jest dla dziecka niezwykle ważnym doświadczeniem, jako że realizuje się w nim potrzeba akceptacji, która jest bardzo istotna dla jego kształtującego się poczucia tożsamości. Znajdując się pośród rówieśników, dziecko czuje się też rozumiane lepiej niż przez rodziców czy innych starszych od siebie.

3. Socjalizacja – Grupa jest dla dziecka pierwszym polem eksperymentów socjalnych. To tutaj „załatwia” swoje pierwsze „interesy”, uczy się negocjować, stawiać granice. W grupie przeżywa też różnorodne konflikty, doświadcza i uczy się, jak je rozwiązywać. Wśród rówieśników ma też okazję obserwować swoje własne zachowania i reakcje, a dzięki temu może uczyć się ich odpowiedniego kontrolowania. Zabiegając o akceptację grupy, zauważa, że – w odróżnieniu od więzi rodzinnych – nie jest ona bezwarunkowa, lecz uzależniona od jego umiejętności postępowania z innymi.

Kiedy grupa wpływa na dziecko destruktywnie?

Powyżej zaprezentowany obraz opisuje sytuację „idealną” czyli to, czego dziecko powinno doświadczać w grupie z niepisanym założeniem, że jest to wpływ konstruktywny, a zebrane doświadczenia przyczyniają się do prawidłowego rozwoju dziecka. Oczywiście zdarza się jednak, że wpływ ten jest negatywny.

Większość problemów związanych z wpływem grupy wynika z wywieranej przez nie presji społecznej. Dziecko, które skoncentrowane jest na uzyskaniu akceptacji kolegów, zabiega o nią w każdy możliwy sposób. Z tego powodu, jeśli w grupie pojawia się sygnał do zachowania niezgodnego ze znanymi dziecku normami, czy też sprzecznego z jego potrzebami – kwestia ta schodzi na drugie miejsce, a na czoło wysuwa się chęć utrzymania swojej pozycji i relacji z pozostałymi dziećmi – innymi słowy pojawia się przymus dostosowania się, któremu młoda, nieukształtowana jeszcze osoba nie potrafi się oprzeć. Negatywne działanie presji społecznej występuje m. in. wtedy, gdy:

• Dziecko jest odrzucane przez grupę, izolowane przez innych, nawet jeśli indywidualnym kontakcie z poszczególnymi osobami utrzymuje prawidłowe relacje.
• Dziecko jest członkiem grupy nacisku, która funkcjonuje w oparciu o negatywne normy zachowania i budowania relacji. Pozostając w tej grupie przyjmuje negatywne role dręczyciela innych poprzez wyśmiewanie, agresję słowną i fizyczną, świadome izolowanie itp.
• Dziecko otrzymuje nieformalną rolę kozła ofiarnego. Grupa początkowo wydaje się je akceptować, ale za cenę całkowitej uległości wobec nacisków na negatywne zachowania. Później dzieci zrzucają na „kozła” winę za wszystkie negatywne zachowania, niezależnie, czy były podejmowane pod presją czy nie, obarczają go nawet odpowiedzialnością za te, które w rzeczywistości nie były jego udziałem. To wpływa na jeszcze wyraźniejsze pogorszenie zachowania dziecka.
• Dziecko funkcjonuje w nieformalnej grupie, tzw. drugim życiu np. klasy szkolnej, która funkcjonuje w oparciu o zasady wyraźnie sprzeczne z oficjalnymi, jednak nie ujawnia się w pełni. Często dzieci z tego typu grup są pozytywnie oceniane przez nauczycieli, prawidłowo zachowują się na lekcjach i sprawiają wrażenie „dobrych uczniów”. Jednak w rzeczywistości stanowią „bandę” zastraszającą innych, eksperymentującą z używkami, dopuszczającą się kradzieży itp.

Jak rozpoznać czy grupa ma na moje dziecko zły wpływ? Jak mu pomóc?

                Najprostszą odpowiedzą na pytanie „kiedy powinno mnie zaniepokoić to, co dzieje się z dzieckiem” jest: „zawsze, gdy czujesz się zaniepokojony”. Innymi słowy – lepiej dmuchać na zimne i sprawdzić, czy nie dzieje się coś złego, niż przeoczyć istotny problem. Poniżej znajdziesz kilka symptomów, które mogą świadczyć o trudnościach dziecka.

• Nagła zmiana zachowania. Może to dziwić, ale nie chodzi jedynie o pogorszenie zachowania. Każda szybka i zauważalna zmiana jest sygnałem, że w życiu dziecka wydarzyło się coś ważnego, i z dużym prawdopodobieństwem wydarzyło się w jednej z jego grup rówieśniczych. Zmiana zachowania może świadczyć o silnym wpływie grupy.
• Niechęć do opowiadania o grupie. Kiedy dziecko unika tematu zabaw, rówieśników, czasu spędzanego poza domem, może to świadczyć o tym, że boi się ujawniać prawdę. Może to wynikać z zastraszenia przez grupę albo źle pojętej lojalności. W obu sytuacjach dziecko unika wszelkich rozmów o swojej grupie, żeby nie ujawnić informacji o charakterze negatywnym.
• Niechęć wobec udziału z działaniach grupowych. Kiedy dziecko ma za sobą jakieś negatywne doświadczenie w kontakcie z grupą którego jest albo uczestnikiem albo świadkiem, może zareagować lękiem, który będzie generalizował się na wszelkie kontakty grupowe.
• Izolowanie się od innych grup. Podobnie jak w powyższym przypadku dziecko może okazywać niechęć wobec innych grup, jeśli w jednej doświadcza negatywnych sytuacji.
• Wzmożona agresja. Dziecko, które znajduje się w grupie, w której jest świadkiem lub ofiarą agresji doświadcza silnego lęku przed kolejnymi atakami oraz bardzo dużej frustracji. Może to spowodować potrzebę rozładowania nagromadzonego napięcia, które przejawia się przenoszeniem agresji na innych. Zarówno czynny jak i bierny udział w aktach agresji staje się też dla dziecka modelem zachowania w sytuacjach konfliktowych, trudnych. Wówczas może ono traktować to jako sposób uniwersalny i przenosić taki sposób funkcjonowania również poza środowisko grupy.

A jak pomóc dziecku i jak przeciwdziałać niekonstruktywnym wpływom grupy?

Przede wszystkim bądź uważny. Słuchaj dziecka i rozmawiaj z nim, niekoniecznie o problemach. W ten sposób łatwiej zidentyfikujesz trudności dziecka i będziesz mógł szybciej reagować. Nawet jeśli dziecko nie zechce powiedzieć Ci o problemach z własnej inicjatywy, być może podczas rozmów pozornie niezwiązanych z tematem ujawni informacje, o które można się „zaczepić”

Pamiętaj, że jesteś dla dziecka pierwszym wzorcem i modelem. Dlatego musisz dbać o to, by samemu reprezentować pożądane i konstruktywne zachowania. Jeśli zdarzy Ci się zachować niezgodnie z normą (krzyknąć na dziecko, obrazić w jego obecności inną osobę itp.), przyznaj się do błędu i nie wahaj się z przeprosinami.

Promuj właściwe zachowania i piętnuj niewłaściwe. Nie chodzi tu tylko o zwracanie uwagi samemu dziecku na temat jego własnych zachowań. Należy również dostrzegać przykłady obu rodzajów postępowania na ulicy, w szkole, w filmach itp., pokazywać je i tłumaczyć dziecku.

Poszukaj możliwości zapewnienia dziecku pozytywnych doświadczeń grupowych. Jeśli dziecko będzie miało kontakt z pozytywnie do niego nastawioną, akceptującą grupą, w której będzie mogło się uczyć prawidłowego reagowania, będzie mniej podatne na wpływy grupy negatywnej. A jeśli dodatkowo będzie to grupa o charakterze socjoterapeutycznym, gdzie dziecko ma możliwość uczyć się prawidłowych zachowań w bezpiecznych warunkach, są duże szanse na to, że nauczy się te pozytywne doświadczenia przenosić na inne grupy, wzmocni swoje umiejętności radzenia sobie w trudnych sytuacjach. Ty zaś otrzymasz cenne wskazówki od specjalisty, który poznał Twoje dziecko i obserwował je w różnych sytuacjach społecznych, więc dobrze wie, czego Twoje dziecko potrzebuje, by lepiej funkcjonować.

Określ zasady i wyznacz jasne granice postępowania. Pamiętaj, by konsekwentnie reagować na sytuacje, w których Twoje dziecko łamie te zasady. To naturalne, że będzie Cię testować i sprawdzać, że nie uchroni go to przed presją grupy. Ale zasady dają mu jasny sygnał, kiedy popełnia błąd, a konsekwencja pozwala łatwiej poradzić sobie z przychodzącymi później dylematami pomiędzy lojalnością wobec grupy, a normami i zasadami.

Nie możesz wybierać dziecku przyjaciół, możesz jednak zachęcać je i ułatwiać częstsze kontakty z tymi dziećmi, które uważasz za dobry przykład dla nich. Staraj się też poznać zarówno dzieci, jak i ich rodziców. Rozmawiaj z dziećmi o ich przyjaciołach i kolegach, możesz przedyskutować z nim różne zachowania innych dzieci – wyraźnie pokazując, które z nich pochwalasz, a które nie. Pamiętaj jednak, by nie krytykować znajomych dziecka, nie zabraniać kontaktu, nie piętnować ich jako osób i nie obrażać – możesz bowiem wywołać tym skutek odwrotny od zamierzonego.

I przede wszystkim – staraj się zapewnić swojemu dziecku bezpieczeństwo, ofiaruj mu ciepło, życzliwość, akceptację i zrozumienie. Dziecko, które dobrze czuje się w domu, jest mniej podatne na presję rówieśników, łatwiej radzi sobie w trudnych sytuacjach i podejmuje bardziej rozsądne decyzje.

Wszystkich rodziców zainteresowanych wspieraniem tego obszaru u swoich dzieci zapraszamy do kontaktu w sprawie socjoterapii.